زرتشت در روز ششم فروردین ماه، در سرزمین آریاها در حوالی دریاچه ارومیه (چی چَست)، چشم به جهان گشود. تاریخی که زرتشت، پیامبر ایران باستان به دنیا آمده، بین مورخین اختلاف زیادی وجود دارد. مورخین شرقی و اسلامی‌ زمان زرتشت را در حدود 600 تا 900 سال قبل از میلاد و مورخین یونانی تا حدود 6000 سال قبل از تولد حضرت مسیح می‌دانند. اما آنچه معقول تر به نظر می‌رسد این است که زمان زرتشت را در میان سالهای 900 تا 1500 پیش از میلاد مسیح فرض کنیم.

البته زرتشتیان ایران در حال حاضر به نظر استاد ذبیح بهروز، استناد کرده و زاد روز اَشو زرتشت را 1768 سال پیش از میلاد مسیح می‌دانند.

نام زرتشت در اوستا «زره توتشتره» است که به معنی «دارنده شتر زرد» و «ستاره زرین یا ستاره درخشان» ترجمه شده است که معنی دوم درست تر است.

نام پدر زرتشت، پورشسب است که از اندیشمندان روزگار خود بود و نام مادرش دغدوی بوده است.

در اوستا اغلب نام «زرتشت اسپنتمان» آمده و این دو علت دارد یکی اینکه جد نهم زرتشت، شخصی بسیار زاهد و پرهیزگار به نام اسپنتمان بوده که زرتشت خودش را از دودمان اسپنتمان می‌خواند. علت دیگر اینکه کلمه اسپنتمان به معنی مقدس و پاک است، پس بنابر این زرتشت اسپنتمان را می‌توان به زرتشت مقدس نیز ترجمه کرد. زرتشت، از سن 7 تا 20 سالگی تحت آموزشهای دانشمندی بنام «برزین کورس» بود. در این سالها بسیاری از ابهامات برای او بوجود آمده بود که کسی یارای پاسخ گویی به آن را نبود. وی تصمیم گرفت که خدا را بهتر بشناسد، منشا نیکی و بدی را دریابد، به سرشت آدمیان پی ببرد که چرا گاهی نیکند و گاهی بد، فلسفه آفرینش را در یابد، راه راستین زندگی را پیدا کند و بداند که انسان چگونه رستگار می‌گردد و چگونه می‌توان شرایط بهتر زندگی کردن را برای مردم فراهم آورد.

به این خاطر در سن 20 سالگی به غاری در کوه سبلان (اشیدرنه) رفت تا اینکه در سن 30 سالگی با عزمی‌ راسخ جواب تمام سئوالات خود را دانست و پی به راز هستی برد و به پیامبری مبعوث گردید و از آن به بعد رسالت خود را بر همگان اعلام نمود.

اشو زرتشت، هیچگاه با اهورا مزدا روبرو نشد بلکه تنها در وجدان خود اهورامزدا را دید و پیام او را دریافت کرد. این همان ارتباطی است که بین اهورامزدا و آدمیان از راه خرد، وجدان، مهر و دیگر فروزه های اهورایی بر قرار می‌شود. وی در میان ایرانیان با خرافات مذهب باستانی آریایی‌ها از جمله خرافه پرستی و قربانی کردن حیوانات که به معیشت گله داری آسیب می‌رساند، بشدت برخورد کرد.

اولین کسی که از قومش به آیین وی گروید پسر عمویش، «میدیوماه» بود. زرتشت، مدت 10 سال به تبلیغ دین خود در غرب ایران پرداخت و چون پشتیبانی نیافت و سران منطقه منافع خود را در خطر دیدند، قصد جانش را کردند و بدین ترتیب بود که وی بناچار، راهی شرق ایران شد و در شهر بلخ به ترویج دین خود پرداخت. پس از مدتی توانست، گشتاسب کیانی، فرمانروای بلخ را به دین خود در آورد و طولی نکشید که سراسر ایران زمین به آیین زرتشت گرویدند. زرتشتی شدن مردم، باعث پیشرفت سریع ایرانیان شد و این امر باعث حسادت پادشاه توران زمین شد که در نتیجه جنگ‌های متعددی‌ هم بر پا شد.

سرانجام هنگامیکه گشتاسب کیانی یا ویشتاسب (فرمانروای بلخ) و پسرش اسفندیار از پایتخت خارج شده بودند، ارجاسب?، که دشمن دیرینه ایرانیان بود از فرصت استفاده کرد و با لشگری بسیار، دروازه‌های شهر بلخ را با همه دلاوریهای ایرانیان در هم شکست و هنگامی‌ که زرتشت به همراه گروهی از پیروانش در آتشکده بلخ مشغول نیایش بود، توسط سردار تورانی (توربراتور) در سن 77 سالگی به شهادت رسید و آن زمان برابر بود به تاریخ 5 دی ماه خورشیدی و برابر با 11 دی ماه در تقویم زرتشتی.

?) ارجاسب، نام پادشاه توران و برادر زاده افراسیاب است که عاقبت به دست اسفندیار روئین تن پسر گشتاسب کیانی کشته شد.